Sporen van de Tempelieren in Nederland - http://www.tempelieren.nl - © Ben Brus 2003-2012 

Voorst bij Gendringen

In Voorst bij Gendringen op de boerderij “Kranenhuus” ligt een stukje grond, dat van ouds her “De Tempel” wordt genoemd. Vlak erbij ligt een ander stuk met de merkwaardige naam ”’t Dal van Josaphat”. ( Tekaat, 2^de deel, pg. 120.) Aan de bewoners is over de herkomst van deze namen niets bekend.

Uit de begroeiing van het grondstuk “De Tempel” bleek in het verleden - vooral in droge perioden - dat hier ooit een grachtenstelsel heeft gelegen. Ook werd er puin opgeploegd. “’t Dal van Josaphat” was een diepere plek in het terrein, zonder afvoer, waarin zich in natte tijden water verzamelde. Mogelijk was het een restant van een visvijver. Enige tientallen jaren geleden werd het terrein geëgaliseerd, zodat deze verschijnselen nu minder waarneembaar zijn.

De naam “De Tempel” is van oude datum. Een passage uit de “Thiendrolle van de Voorster Raaythiend” ( Archief Huis Bergh – Inv.no. 4045.) uit 1781 luidt: “No.23. Een stukje bouwland, Den Tempel genaamd, van de Pastory van Aanholt. Pagter Evert Velderbos.” ( Tekaat  1^ste deel, pg. 101.) Ook de naam van de boerderij is van oude datum. “Craenhuus” komt reeds voor in een document uit 1370. In een “Urkunden”-boek staat voorts opgetekend, dat Fürst Karl Otto zu Salm, Heer van Anholt, in 1667 “die Einkünfte aus dem Gute Cranenstede und dem Lande Tampel” beschikbaar stelt voor de kerk te Anholt. Als tegenprestatie “muss er (de pastoor van Anholt) in den 4 Jahreszeiten für die Stifter eine Messe lesen”. (Archief Salm/Salm Anholt. Urkunde 2381 - 4527, dd. 28 december 1667). Tot voor enkele tientallen jaren was deze regeling nog van kracht. De betrokken oorkonde is overigens een samenvatting van een aantal oudere documenten. Uit de formulering blijkt, dat de “Tampel” toen nog als een van de Cranenstede te onderscheiden zelfstandig domein werd opgevat.

Merkwaardig is, dat op enkele tientallen meters afstand van dit grondstuk de “Voorstse Straat” loopt. Dit is nu een weg van geringe betekenis, een lokale grensovergang naar Duitsland. Eeuwenlang was het echter een belangrijke “internationale” verkeersweg. Ze liep over de hogere gronden aan de rechterzijde van de Oude IJsel, van Doesburg over Terborg naar Anholt.( Petersen, pg. 195 -  203.) Ze vormde een verbinding tussen de boven Doesburg gelegen Nederlandse gebieden en Rijnland / Westfalen.
De geschiedenis van deze weg gaat echter verder terug. Op enkele honderden meters afstand van de akker “De Tempel”, juist over de Duitse grens, ligt aan de weg een gehucht, “De Regniet” genaamd. In de omgeving komen meerdere locaties voor met deze naam. Het zijn de plaatsen waar de Romeinen indertijd versterkte wachttorens bouwden. De Rijn stroomde in die tijd meer noordelijk, van Rees via Megchelen en Netterden naar Elten. Hierlangs richtten deRomeinen een verdedigingsstrook in, met wachttorens. Deze werden onderling verbonden met dienstwegen. In latere eeuwen werden dit vaak handelswegen, zoals de latere Voorstse Straat. ( Winands, pag. xx)

Reeds in de middeleeuwen was dit een belangrijke verkeersroute.( Petersen, pg. 199 – 201. Tekaat, 1^ste deel, pg. 36 – 39.) Op de grens van Voorst, bij Ulft, stak men toen via een voord het riviertje de Aa-Strang over. Voor 1682 werd de voord  vervangen door een brug, de “Bonte Brug” genaamd. Zeker vanaf die tijd werd hier tol geheven Na 1690 nam het verkeer over de Voorstse Straat sterk toe. De weg werd toen een van de belangrijkste Hessenroutes. ( Petersen, pg. 336 – 338.) Gevolg was, dat de weg door de zware breedsporige wagens veel te lijden had en op den duur bijna onberijdbaar werd. Het traject door Voorst was namelijk laag gelegen. Het liep door een gebied van strangen en broeklanden. De grond was bovendien lemig. Van ouds moest de weg door de omwonende “huislieden” onderhouden worden. Voor deze weinig omvangrijke groep werd dit een te zware last. Uit de achttiende eeuw stammen talrijke documenten, waarin de moeilijkheden en conflicten rond de Voorstse Straat tot uiting komen. In die eeuw wordt ze “een gemeene weg voor de Hessen-Karren, Postwagens enz.” genoemd. Vanaf 1712 was ze een schakel in de “Churfúrstlche fahrende Post”, met verbindingen van  Amsterdam naar Berlijn Leipzig, enz.( Petersen, pg. 378 en 379. Tekaat, 2^de deel, pg. 129 – 131.) Nog op een kaart van 1823 wordt ze ingetekend als een van de weinige ”Groote Wegen of Heerbanen”. Na 1850 raakt ze in onbruik, ze degradeert tot een weg van slechts lokale betekenis. Dit neemt niet weg, dat ze in 1940 nog een van de belangrijke invalroutes was voor het Duitse leger. Hoeveel legereenheden waren voorgegaan?

Merkwaardig is, dat deze Voorstse Straat vlak bij het grondstuk “De Tempel” een oude rijnstrang kruist. Nu is dit een onbetekenende, ten dele gedempte waterloop. Indertijd was ze van meer betekenis. Ze wordt nog steeds overbrugd door de Wiendels-, Wijnholts- of Wienoltsbrug. Van 1675 tot 1765 werd hier tol geheven.( Petersen, pg. 310.) De eventuele vestiging van de Tempelorde bevond zich dus aan een doorgaande weg, daar waar deze een waterloop kruiste. Indertijd lag hier ongetwijfeld een voorde.

Samenvattend: de naam “De Tempel”en een tweede merkwaardige naam, die ook aan de kruistochten doet denken, tekenen van een gebouw op een wat hoger gelegen grondstuk, met sporen van grachten, gelegen aan een moeilijke passage en bij een voorde in een belangrijke eeuwenoude “internationale” route laten te samen weinig ruimte voor twijfel. Naar alle waarschijnlijkheid bevond zich hier in Voorst ooit een steunpunt van de Tempelorde.



Literatuur:


Petersen, J.W.van: Reizen is Tol betalen. De verkeersontwikkelingen in en om het
gebied van Rijn en IJssel tot de Bataafse omwenteling van 1795.
Aalten, 2002. ISBN 90-70017-63-6.

Tekaat, Hans; Miep Brus-Van de Leur; Joseph Brus; Henk Liftink; Evert Rosier:
Voorst, grensland door de eeuwen heen.
Uitg.Schutterij “Eendracht”, Voorst. 1ste deel, 1988. pag. 36 - 39 en 101. 2e deel, 1992. pag. 120 en 129 - 131.

Winands, W.J.: Het Kerspel en Gemeente Netterden.